Vertrouwen in de Overheid

Een betrouwbare overheid?

Als ondernemer maak je regelmatig afspraken met overheden, vraag je informatie of krijg je vergunningen. In het bedrijfsleven is een afspraak een afspraak en kan je nakoming afdwingen via de rechter. Bij de overheid ligt dat net even iets anders.

Is de overheid te vertrouwen?

Tot 2019 was de positie van de burger tegenover de overheid zwak. De rechter stelde zich op het standpunt dat alleen vertrouwd kon worden op uitspraken van het bevoegde bestuursorgaan, zoals het college van burgemeester en wethouders. Een burger spreekt echter niet met organen maar met ambtenaren. Die hebben geen beslissingsbevoegdheid tenzij dat specifiek is bepaald. Dat controleer je meestal niet en meestal is daarvan ook geen sprake.

Het gevolg was dat als je braaf informatie had gevraagd en later bleek dat de schuur die je gebouwd hebt daar toch niet mocht staan je deze gewoon weer moest afbreken.

Afspraak is afspraak?

In een uitspraak van 20 maart 2019 heeft de Raad van State de bestaande rechtspraak ingrijpend aangepast en duidelijk uitgelegd wanneer in de toekomst op toezeggingen van de overheid vertrouwd kan worden. De beoordeling gaat in drie stappen:

• Is sprake van een toezegging?Dit is het geval als bij een betrokkene redelijkerwijs de indruk is gewekt dat sprake is van een welbewuste standpuntbepaling van het bestuur betreffende de manier waarop zij al of niet gebruik zal maken van een bevoegdheid. De betrokkene moet een dergelijke toezegging aannemelijk maken.
• Is de toezegging toe te rekenen?De tweede vraag die gesteld moet worden is of de toezegging, als die niet door het bevoegde orgaan zelf is gedaan, aan dat orgaan is toe te rekenen. Dat is het geval als de betrokkene op goede gronden van uit mag gaan dat de betreffende persoon het standpunt van het bevoegde orgaan vertolkte. Dat hangt dus af van de deskundigheid van de betrokkene maar ook van de positie van de betreffende ambtenaar. Bij een ambtenaar van de afdeling vergunningen ligt het anders dan bij een antwoord op een vraag van de persoon achter de aanmeldbalie.
• Een afspraak met de overheid hoeft dus niet altijd nagekomen te worden. In zo’n geval moet wel worden gekeken of geen vergoeding moet worden betaald.

Schadevergoeding

In de rechtspraak is nog niet uitgemaakt hoe de vergoeding eventueel moet worden vastgesteld.

In de praktijk wordt vaak bestuursrechtelijk geprocedeerd omdat de overheid een besluit neemt dat anders is dan was toegezegd. Het gaat dan bijvoorbeeld om een vergunning die niet wordt verleend of misschien zelfs wordt ingetrokken. De burger wil dan alsnog een positief besluit, de vergunning. Als dat dan niet lukt, dus als de toezegging niet wordt nagekomen, moet worden bezien of geen vergoeding moet worden betaald om de zaak recht te trekken. In een advies aan de Raad van State heeft de Staatsraad A-G Snijders geconstateerd dat in het bestuursrecht de vergoeding steeds neerkomt op de kosten die iemand heeft omdat hij te heeft gehandeld naar aanleiding vaneen toezegging die later niet gehonoreerd is. Dit is zogenaamde negatieve belang. Het gaat dan niet om winst die naar aanleiding van de toezegging te verwachten was maar niet is gerealiseerd. Het zogenaamde positieve belang.

Vergoeding van het positieve belang kan soms wel via de burgerlijke rechter worden gekregen. Dat kan als de toezegging was gedaan in de vorm van een overeenkomst of eenzijdige rechtshandeling die niet wordt nagekomen. Dat is anders als de toezegging niet hoeft te worden nagekomen wegens strijd met de wet, het algemeen belang of overwegende belangen van anderen.

Ook kan sprake zijn van een onrechtmatige daad als een overeenkomst of eenzijdige toezegging niet wordt nagekomen. Dat is niet onrechtmatig als dat wordt veroorzaakt omdat die strijd is met de wet, het algemeen belang of overwegende belangen van anderen. In dat geval kan wel het doen van de toezegging onrechtmatig zijn. Dan wordt echter alleen weer het negatieve dispositiebelang vergoed.

Conclusie

Conflicten met de overheid gaan vaak over grote belangen en zijn meestal ingewikkeld. Hat is dan echt de moeite waard een deskundig advocaat in te schakelen.